ارتش  

پایگاه مردمی ارتش جمهوری اسلامی ایران:

 

  پایگاه مردمی ارتش::اوایل آبان سال 1359، عراق توانست پس از هجومی گسترده، خرمشهر را اشغال کند. عراق، با هجومی همه جانبه قصد پیشروی در خاک ایران را داشت، اما ارتش و دیگر نیروهای مسلح ایران مقاومت بسیاری کردند و عراق باوجود آنکه پشتیبانی کشورهای غربی را همراه داشت، موفق نشد با به‌کارگیری شیوه‌های پیشرفته نظامی، بر نیروی ایمان و دانش نیروهای مسلح ایران غلبه کند.

 

در این هنگام، نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، با انجام پروازهای متعدد علاوه بر اینکه همچون سد محکمی جلوی تهاجم هواپیماهای دشمن را گرفته بود، توانسته بود با بمباران‌های دقیق، ضربه‌های مهلکی بر پیکره توپخانه سنگین عراق نیز وارد کند.

 

نیروی هوایی عراق که توان مقابله با نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران را در خود نمی‌دید، در پاسخ‌ به حمله‌های سهمگین تیزپروازان نیروی هوایی، طی یک اقدام ناجوانمردانه، دست به موشک‌باران شهرها زده، با استفاده از موشک‌های بالسیتک اسکاد و ... تعداد کثیری از هموطنان عزیزمان را به خاک و خون کشید و این‌گونه، چهره پلید خود را به همگان نشان داد.

 

طی یک ماهی که از جنگ می‌گذشت، خلبانان شجاع هواپیمای شکاری بمب‌افکن اف-4، توانایی‌شان را در بمباران دقیق اهداف راهبردی عراق به اثبات رسانده بودند. به‌همین‌خاطر از سوی فرماندهی نیروی هوایی تصمیم گرفته شد در پاسخ به حمله‌های عراق، نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران نیز اقدام به انهدام وسیع تأسیسات زیربنایی عراق کند.

 

فرانسوی‌ها برای آموزش به عراق آمدند؛ به آنها «خوش آمد» بگویید.

 

در اواخر مهر سال 1359، گزارشی دقیق از سوی فرمانده وقت پایگاه هوایی مهرآباد در اختیار فرماندهی نیرو قرار گرفت؛ در گزارش آمده بود:

 

«با توجه به قراردادی که کشور عراق با کشور فرانسه در سال 1977 میلادی (1356 هـ.ش) منعقد کرده، کشور فرانسه متعهد شده است که تعدادی جنگنده پیشرفته از نوع «میراژ اف 1 سی» در اختیار عراق قرار دهد. با توجه به فرارسیدن موعد تحویل میراژها، کشور فرانسه 47 نفر از کارشناسان خود را برای آموزش خلبانان و کارکنان ارتش عراق به پایگاه «الحریه» نزدیک به موصل در شمال عراق فرستاده است.»

 

بعد از انعکاس این گزارش، نیروی هوایی ایران که می‌خواست روند آموزش نیروهای دشمن هرچه سریع‌تر متوقف شده، خوشامدی هم به فرانسوی‌هایی بگوید که خود را وارد جنگ با ایران کرده بودند، دست به‌کار شد.

 

عملیات سلطان

 

کارهای اولیه آغاز شد و نیروی هوایی، طرح اولین حمله عمقی به خاک عراق را با نام «سلطان 10» پی‌ریزی کرد. قرار شد تعدادی شکاری- بمب‌افکن فانتوم با پشیتبانی هواپیماهای رهگیر اف-14 این عملیات را انجام دهند.

 

طراحی عملیات به اتمام رسید. مطابق طرح، اعلام شد که شش فروند فانتوم هر کدام مجهز به 12 بمب MK82 متعلق به گردان‌های 31 و 32 شکاری پایگاه شهید نوژه همدان به پرواز در می‌آیند و این‌بار به جای شرق، از قسمت شمال به خاک عراق وارد شده، با پیشروی 300 کیلومتری در خاک دشمن، به پایگاه موصل حمله می‌کنند و باز می‌گردند.

 

حمله از قسمت شمالی، باعث می‌شد که فانتوم‌ها از دید و تیر 12 تا 16 ایستگاه موشکی سام 2، 3 و 6 که در شرق و جنوب پایگاه مستقر بودند، در امان مانده، نیز از دید دو فروند میگ 21 که همیشه در قسمت شرقی پایگاه مشغول گشت‌زنی هوایی بودند، مصون بمانند.

 

نکته مهم دیگر، کمبود سوخت فانتوم‌ها بود. به این دلیل این که فانتوم‌ها هر کدام 12 بمب حمل می‌کردند و باید مسافتی طولانی را هم پشت‌سر، گذاشتند؛ بنابراین، در هنگام برگشت به‌طور حتم، با کمبود سوخت مواجه می‌شدند؛ لذا طبق طرح عملیاتی، بنا بود دو فروند تانکر سوخت‌رسان 707 از پایگاه هوایی مهرآباد برای سوخت‌رسانی به فانتوم‌ها به پرواز در آمده، تا با نفوذ در خاک عراق، کار سوخت‌گیری فانتوم‌ها را انجام دهند. تانکرهای سوخت‌رسان به علت سرعت کم و بزرگی جثه، هدف مناسبی برای شکاری‌های عراقی بودند؛ لذا تصمیم گرفته شد دو فروند هواپیمای رهگیر اف-14 از گردان 81 راهکنشی پایگاه اصفهان به پرواز در آمده، تانکرها را همراهی کنند تا در صورت نزدیک شدن شکاری‌های عراقی، آنها را هدف قرار دهند. این یکی از معدود مأموریت‌هایی بود که هواپیماهای تانکر و جنگنده‌های اف-14 به‌طور رسمی اجازه می‌یافتند وارد خاک عراق شوند.

 

توجیهات قبل از پرواز

 

سرانجام روز موعود فرا رسید و نیروی هوایی، برای عملیات سلطان کاملاً آماده شد. در اتاق توجیه (بریفینگ) سرهنگ «افشار» به‌عنوان فرمانده عملیات، مأموریت را برای خلبانان کاملاً تشریح کرد. وی از خلبانان خواست که نزدیک به یکدیگر پرواز کنند و همدیگر را در دید داشته باشند. سپس به خلبانان اف-14 تأکید کرد که «به هر قیمت باید از تانکرهای سوخت‌رسان محافظت شود؛ چراکه اگر تانکر‌ها از بین بروند، عملیات شکست خواهند خورد.» سرهنگ افشار در پایان گفت که خود درون یکی از تانکرها عملیات را فرماندهی خواهد کرد.

 

هواپیماها بدین شکل شماره‌گذاری شدند:

 

شش فروند فانتوم به‌شماره‌های سلطان یک تا شش که فرماندهی آنها را سرگرد «شوقی» با نام سلطان یک برعهده داشت.

 

دو فروند اف-14 با شماره‌ای سلطان 7 و 8 به فرماندهی سرهنگ «صدقی» به عنوان سلطان 7، خلبان «تایبی» سلطان 8 بود.

 

دو فروند تانکر به شماره‌ای سلطان 9 و 10 به فرماندهی سرهنگ افشار که به شماره سلطان 9 در این تانکر حضور می‌یافت و عملیات را رهبری می‌کرد.

 

گروه پروازی سلطان به پیش!

 

سحرگاه روز 7 آبان 1359، پایگاه دوم شکاری تبریز نظاره‌گر غرش جنگنده‌ای ایرانی بود.

 

نظام پرواز هواپیماها

 

سه فروند تانکر سوخت‌رسان بویینگ 707 (1 فروند ذخیره)، هشت فروند جنگنده بمب‌افکن فانتوم (2 فروند ذخیره) و سه فروند جنگنده رهگیر اف-14 (1 فروند ذخیره) یکی پس از دیگری به پرواز درآمدند. هواپیماها در جنوب ارومیه به یکدیگر رسیده، با پرواز در ارتفاع پایین- در پناه کوه‌های زاگرس- خود را از دید رادارهای عراقی مخفی کردند. قبل از ورود به آسمان ترکیه، تمام هواپیماهای ذخیره به پایگاه بازگشتند. تا این لحظه مأموریت در سکوت مطلق رادیویی پیش رفته بود. بقیه هواپیماها (10 فروند) گروه پروازی سلطان را تشکیل و وارد خاک ترکیه شده بودند. در آسمان ترکیه به هواپیماها اخطاری داده می‌شود مبنی بر اینکه «سریعاً خاک ترکیه را ترک کنید ولی هواپیماها با کم کردن ارتفاع، بدون اینکه سکوت رادیویی را بشکنند، به راه خود ادامه می‌دهند. پس از مدتی هواپیماها با ارتفاع کم از قسمت شمال عراق وارد منطقه کوهستانی «جبل سنجار» می‌شوند. اینک، فانتوم‌ها باید برای اولین مرحله سوخت‌گیری آماده شوند. کار سوخت‌گیری هوایی در خاک عراق و در فاصله بین شهرهای دهوک و اقراه انجام می‌گیرد.

 

حمله فانتوم‌ها به موصل

 

جنگنده‌ها بی‌درنگ، بعد از سوخت‌گیری، برای درهم کوبیدن هدف با سرعت به پرواز درمی‌آیند و تانکرها نیز شروع به چرخ‌ زدن در یک محور دایره‌ای می‌کنند.

 

هر دو اف-14 مستقر با استفاده از رادار جست وجوگر، اقدام به زیر نظر گرفتنِ منطقه می‌کنند تا مبادا هواپیمایی به‌جز فانتوم‌ها به تانکرهای سوخت‌رسان نزدیک شوند. در این هنگام، اف-14‌ها نیز کمبود سوخت خود را با سوخت‌گیری هوایی از تانکرها برطرف می‌کنند.

 

فانتوم‌ها به فرماندهی سرگرد شوقی (سلطان 1) با کم‌ترین مشکل و یا مزاحمت، به‌آسمان سر پایگاه می‌رسند و با فرمان رهبر (leader) دسته، عمل «پاپ»¹ را انجام داده، بمب‌ها را روی هدف رها می‌کنند. در این هنگام، پایگاه هوایی «الحریه» در آتش می‌سوزد و دود غلیظی فضای پایگاه را درخود می‌گیرد. فانتوم‌ها که مأموریت خود را به‌دقت و با موفقیت انجام داده‌اند، به‌سوی تانکرها پرواز می‌کنند.

 

همه چیز خوب پیش می‌رفت تا ...

 

همه چیز تا این لحظه خوب پیش می‌رفت. ناگهان تامکت‌ها متوجه چهار فروند هواپیمای عراقی می‌شوند که در فاصله 70 کیلومتری از فانتوم‌ها به سمت تانکرها می‌آیند. درنگ جایز نبود. اف-14‌ها بلافاصله با استفاده از سامانه درخت جنگی و RWR نوع جنگنده‌های دشمن را میگ 23، از نوع MF تشخیص می‌دهند. بر اساس اطلاعات، پایگاه هوایی «غیاره» محل فرود و آشیانه این جنگنده‌ها بود. پایگاه غیاره 16 فروند میگ 21 هم در اختیار داشت.

 

با اعلام خلبانان اف-14 به فرماندهی عملیات (سرهنگ افشار) که در یکی از تانکرها مستقر بود، با محاسباتی که انجام شد، معلوم شد که جنگنده‌های عراقی به دلیل کمبود سوخت، بیش از 15 دقیقه قادر به پرواز نخواهند بود و مجبورند به پایگاه مبدا برگردند، ولی فانتوم‌ها بدون مهمات برای سوخت‌گیری به سمت تانکرها می‌آمدند؛ بنابراین بازهم میگ‌ها می‌توانستند دردسرساز شوند؛ امکان داشت بین راه با فانتوم‌ها برخورد کرده، فانتوم‌ها نتوانند به موقع سوخت‌گیری کنند. در این شرایط با توجه به کمبود سوخت، این احتمال می‌رفت که خلبانان فانتوم به‌خاطر کمبود سوخت، مجبور به خروج اضطراری شوند.

 

رهگیری و انهدام میگ‌ها

 

باید تدبیری اندیشیده می‌شد. از سوی سرهنگ افشار فرمانده عملیات به اف-14‌ها دستور رهگیری و- در صورت لزوم- انهدام میگ‌های 23 صادر شد.

 

درنگ جایز نبود. هر دو اف-14 به فرماندهی سرهنگ صدقی، با گردشی سریع به سمت جنوب ارتفاع خود را تا 15 هزار پا افزایش داده، آرایش جنگی گرفتند. خلبانان اقدام به پایش دستگاه‌های الکترونیکی کردند و متوجه شدند که هواپیماهای عراقی هنوز آنها را شناسایی نکرده‌اند؛ بنابراین ارتفاع خود را به 20 هزار پا رساندند، در این ارتفاع امکان درگیری برای اف-14 بهتر فراهم بود. آنها مصمم بودند که مسیر را برای بازگشت فانتوم‌ها پاک‌سازی کنند. موفقیت عملیات اینک درگرو عملکرد اف-14‌ها بود.

 

در این هنگام خلبانان با توجه به آنچه آموخته بودند، در یک حرکت راهکنشی از هم جدا شدند با این حرکت جنگنده‌های اف-14 می‌توانستند به کمک راداری هواپیمای دشمن را شناسایی کنند. آنها پس با دادن اطلاعات لازم به اف-14 دیگر او را در بهترین شرایط شلیک قرار دادند. این ترفند، هرگز از سوی جنگنده‌های اف-4 و اف-5 مورد استفاده قرار نگرفت و آنها در حین پرواز دستورات لازم را صادر می‌کردند.

 

تامکت‌ها (اف-14‌ها ) بدین شکل مسلح بودند

 

تامکت‌ها به‌سوی هدف پیش رفتند. اف-14 با نام سلطان 7 به خلبانی سرهنگ صدقی مجهز به دو تیر موشک دوربرد فونیکس، سه تیر موشک راداری اسپارو و دو تیر موشک حرارتی ‌سایدوایندر بود. اف-14 با نام سلطان 8 به خلبانی تایبی نیز مجهز به شش تیر موشک راداری اسپارو و دو تیر موشک حرارتی سایدوایندر بود. هر دو اف-14 داشتن سوخت کافی و موشک‌های دوربرد داشتند که در مقایسه با میگ‌های دشمن به آنها برتری می‌بخشید.

 

تامکت‌ها با صعود به ارتفاع 22 هزار پایی به سرعت تمامی پایش‌های نهایی را انجام دادند، تمامی تسلیحات به‌جز موشک‌های حرارتی و مسلسل هواپیما را آماده می‌کنند. آنها همچنین دستگاه تشخیص دوست از دشمن را نیز فعال می‌کنند. مقرر می‌شود که ابتدا اف-14 با نام سلطان 7 که به موشک‌های دوربرد مجهزات، وارد نبرد شود.

 

خلبان کابین عقب اف-14 با استفاده از رادار جست وجوگر اقدام به جست‌وجو می‌کند و موفق می‌شود چهار فروند میگ عراقی را شناسایی کند. با توجه به فاصله‌ای که میگ‌ها با اف-14 دارند، فقط با استفاده از موشک فونیکس می‌توانستیم آنها را هدف قرار دهیم.

 

درگیری هوایی آغاز می‌شود

 

در فاصله 33 کیلومتری با میگ، خلبان صدقی به کمک خود فرمان داد که یک تیر موشک دوربرد فونیکس را به سمت یکی از میگ‌ها شلیک کند. بلافاصله اولین موشک به سوی یکی از میگ‌ها که در ارتفاع 30 هزار پایی درحال پرواز بود، ثانیه بعد، دومین موشک دوربرد فونیکس به سرعت مسیر میگ دوم را پی‌گرفت.

 

انهدام دو میگ

 

میگ‌ها که هنوز متوجه حضور تامکت‌ها و حتی شلیک موشک نشده بودند، به راه خود ادامه می‌دادند. در این سو، اف-14 از طریق رادار، مسیر موشک شلیک شده را دنبال می‌کرد. درهمین لحظه از سوی سلطان 9 (فرمانده عملیات) به تامکت‌ها اعلام شد که دشمن، خبر حمله فانتوم‌ها به پایگاه الحریه را به اطلاع میگ‌ها رسانده و آنها درحال گردش برای درگیر شدن با فانتوم‌ها هستند. چند ثانیه بعد از مخابره این خبر، موشک‌های شلیک شده به میگ‌ها اصابت کرد.

 

اشتباه میگ‌های سردرگم!

 

اثری که این دو شلیک موفق روی دو میگ دیگر گذاشت، آن بود که باعث شد آنها تمرکز‌شان را از دست بدهند. آنها در این لحظه مرتکب دو اشتباه بزرگ شدند: اول اینکه ارتفاع خود را کم کردند و باعث شدند اف-14‌ها در ارتفاع بالاتری از آنها قرار بگیرند. دوم اینکه گردشی کاملا اشتباه انجام دادند؛ به شکلی که تامکت‌ها در پشت سر آنها و در ارتفاع بالاتر قرار گرفتند.

 

در فاصله 1500 متری در میگ‌ باقی مانده، خلبان صدقی از طریق سامانه واپایش آتش، علامت و صدای قفل موشک حرارتی را می‌شنود. سامانه نشان می‌دهد که هواپیمای دشمن در مسیر موشک است؛ اما پیش از آنکه خلبان صدقی بتواند موشک را شلیک کند، میگ‌ها یک‌باره از هم جدا شدند. فرمانده جنگ‌ها به سمت راست و دیگری به سمت چپ چرخید. خلبان صدقی به دنبال سرگروه دسته عراقی به راست گردش کرد؛ درحالی‌که میگ عراقی سعی می‌کرد با انجام مانورهای پی در پی مانع از شلیک موشک توسط اف-14 شود. اما خلبان میگ دوباره اشتباه دیگر را مرتکب می‌شود: او ناگهان از گردش دست کشیده، شروع به صعود می‌کند و این‌گونه، خلبان صدقی را در بهترین شرایط شلیک موشک حرارتی قرار می‌دهد. موشک از زیر بال اف-14 رها شد ثانیه‌ای بعد، به هدف برخورد  و میگ عراقی را به آتش کشید.

 

لحظاتی پس از هدف قرار گرفتن میگ، کمک خلبان صدقی به او اطلاع می‌دهد که آخرین میگ عراقی، در پشت سر آن هاست؛ بدتر از آن، چراغ اخطار سوخت هواپیما نیز روشن شده بود. در این لحظه خلبان صدقی مانور زیبایی انجام داد: او دسته فرامین را با تمام قدرت به عقب کشیده، هم‌زمان پدال‌های گردان را تا آخر فشار داد. در این حالت، هواپیما به شکل «تمام رخ» در می‌آید که با فشار جی، از سرعت جنگنده به طور قابل ملاحظه‌ای کاسته می‌شود (این مانور بسیار شبیه مانور کبری است)

 

با این تدبیر، سرعت تامکت از 520 مایل در ساعت به 150 مایل در ساعت کاهش یافت. خلبان عراقی که انتظار چنین حرکتی را نداشت با سرعت زیاد از زیر تامکت گذشت. صدقی بلافاصله هواپیما را در حالت «پس‌سوز» قرار داده، آخرین موجودی‌اش را که یک موشک حرارتی بود، به سمت میگ شلیک می‌کند. این موشک هم همانند سه موشک قبلی به هدف برخورد و آن را به آتش کشید.

 

سوخت کافی نداریم!

 

کمک خلبان لحظه به لحظه به خلبان اخطار می‌دهد که «درحال اتمام سوخت هستیم» و می‌گوید: «هرچه سریع‌تر پس‌سوز را خاموش کن!» در این شرایط اف-14 تنها برای دو دقیقه پرواز بدون پس سوز، سوخت در اختیار داشت.

 

خلبان صدقی بعد از خاموش کردن پس‌سوز، بلافاصله به سمت تانکرها گردش کرده، با سلطان 9 تماس گرفته و وضعیت خود را اطلاع می‌دهد. او متوجه می‌شود که تمام فانتوم‌ها به‌طور سالم بازگشته و موفق به سوخت‌گیری شده‌اند. پس از لحظاتی به خلبان صدقی و کمکش موفق می‌شوند یک فروند تانکر را که به وسیله دو فروند فانتوم (سلطان 1 و 3) حفاظت می‌شد، در لابه لای کوهستان‌ها پیدا و سوخت‌گیری کنند.

 

نتایج عملیات

 

فانتوم‌ها در این عملیات توانستند به پایگاه هوایی الحریه در موصل حمله کنند. آنها علاوه بر وارد آوردن خسارات جبران ناپذیر به پایگاه دشمن، توانستند دو فروند میگ 21 و سه فروند هلی کوپتر MI8 عراقی را نیز از بین ببرند.

 

در این عملیات موفق، دست‌کم یک متخصص فرانسوی در جریان بمباران کشته و یک نفر دیگر نیز زخمی شد. البته تعداد تلفات و زخمی‌ها بیش از این بود، اما منابع رسمی فقط این آمار را اعلام کردند.

 

بعد از این عملیات، دولت فرانسه دستور بازگشت تمامی متخصصان فرانسوی را صادر کرد؛ آنها نیز سریعاً به کشورشان بازگشتند. در این عملیات، سرهنگ خلبان صدقی، موفق شد طی یک پرواز- کمتر از یک ساعت- چهار فروند میگ 23 عراقی را منهدم کند. همچنین در این عملیات، سه خلبان از چهار خلبان میگ‌های عراقی کشته شدند.

 

 در میان نام خلبانان کشته شده، نام یکی از بهترین خلبانان میگ عراقی به چشم می‌خورد. سروان «احمد صباح» که در روزهای نخستین جنگ موفق شده بود سه فروند هواپیمای F-5 نیروی هوایی جمهوری اسلامی ایران را هدف قرار دهد.

ارسالی از اداره عقیدتی سیاسی نیروی هوایی

 

پی‌نوشت:

 

1- ارتفاع گرفتن و شیرجه جنگنده به‌سمت هدف، پاپ نامیده می‌شود.

 

نظرات شما عزیزان: